سدید کاشان

تاریخچه نمایش در کاشان- بخش دوم: تئاتر سنّتی

نمایش خاله ستاره(خاله فاطمه)

مقدمه ی اول:

یکی دیگر از بازی های نمایشی کاشان خاله ستاره یا خاله فاطمه نام دارد که در عروسی ها و مهمانی ها با هنرنمایی دو نفر بازیگر اصلی به اجرا در می آید و موضوع آن برجسته کردن پریشانی ها و تشویش خاطر زنی است که شوهرش همسر دیگری گرفته و سر او« هوو » آورده است. و خاله ستاره در این ارتباط ، دست به دست خبر می آورد و خبر می برد و بر نگرانی هوو ها می افزاید. این نمایش نیز اختصاص به خانم ها دارد و آقایان حق حضور در این مجلس را ندارند، حتی از ورود پسر بچه هایی که توان تشخیص مسایل خانوادگی و زناشویی را دارند ، جلوگیری می شود.

      پرسشی که در این جا به ذهن می رسد این است که اگر آشکار کردن چنین نمایش هایی ، محدودیت دارد، اوّلاً چرا اجرا می شود و ثانیاً چرا باید اطلاع رسانی کرد؟ پاسخ سؤال اوّل را استاد شهیدحضرت آیت الله مطهّری(ره) در صفحات 275 تا 282از جلد اول کتاب اسلام و مقتضیات زمان داده اند و جناب شهاب الدین مشایخی راد در صفحات 9 و 10کتاب اندیشه های تربیتی استاد شهید مرتضی مطهری، ذیل مبحث تربیت و ادب چنین نقل کرده اند: « تربیت و تأدیب با یکدیگر متفاوتند...در حقیقت ، تأدیب نوعی تربیت خاص است که بر محور آداب صورت می گیرد. حلقه ی آداب به سه محور مشخص محدود می شود:

1- آداب به معنای فنون و مهارت ها؛ 2- آداب به معنای مستحبات و سنن شرعی؛ 3- آداب به معنای تشریفات...» در سومین مورد که مربوط به این بحث است، با استناد به روایتی از کتاب وسایل الشیعه چنین توضیح داده اند: خداوند در برخی موارد دوست دارد مردم آزاد باشند و بنا به ذوق و سلیقه ی خود رفتار کنند، همان گونه که در برخی موارد دوست دارد مردم مطابق حکم او عمل کنند و می فرماید:« انَّ اللّه یُحبُّ اَن یُؤخَذَ بِرُخصِهِ کَما یُحِبُّ اَن یُؤخَذَ بِعَزائِمِهِ».این دسته از آداب و تشریفات، همان رسومی هستند که اگر انسان آن ها را درست انجام دهد، نه جایی خراب می شود و نه جایی آباد، اگر هم ترک بکند، چنین است. مسایلی وجود دارد که خدا در باره ی آن ها سکوت کرده است. برای مثال، رسوم مردم در میهمانی ها یا مجالس عروسی یا رسوم آن ها در پخت غذا و خوردن آن." بنابراین نمایش های سنّتی که در مجالس زنانه به اجرا در می آید چنانچه مفسده ای در بر نداشته باشد، اشکال شرعی ندارد.

پاسخ سؤال دوم این است که نقل تاریخ  مثل نمایش تصاویرمورد دار بر صفحه ی جادویی تلویزیون است که حضرت امام راحل فرمودند: هرکس به خودش مراجعه کند، چنانچه می تواند خویشتن دار باشد، تماشای آن اشکالی ندارد. به هر حال ادبیات و تاریخ ، آیینه ی مسایل زمان خود هستند و چاره ای جز ثبت تاریخی مراسم و آداب و آیین مردم نیست.همان طور که اسطوره ها از پس پرده ی تاریخ ظهور و نمودپیدا کرده اند ، این دونکته را گفتیم تا از هرگونه عتاب و خطابی مصون مانده باشیم و چه بهتر که آدمی برای خطاهای خویش نیز دلیل و برهانی منطقی داشته باشد.

مقدمه ی دوم:

 نمایش های سنّتی وسیله ای برای آموزش مردم و گسترش بصیرت عامّه و موجب نشاط و تفریح و عاملی مؤثّر برای نشان دادن انتقاد اجتماعی است.هدف نمایش سنّتی تجدید دیدار و همکاری و همیاری و برقراری روابط دوستانه در میان روستا نشینان، چادر نشینان و شهر نشینان و...به شمار می رود. روحیه ی مقاومت عمومی را تقویت می کند و تشویق به امور عام المنفعه را وجهه ی همّت قرار می دهد (1)عناصر چشمگیر نمایش های سنتی عبارتند از: التفات به مسایل روزمرّه زندگی و تکیه به خوشی ها و ناخوشی های عمومی، مناسب گویی به اقتضای حوادث، پاسخگویی فی البداهه و به موقع، لودگی، حاضر جوابی، بذله گویی و شوخ طبعی و بر قراری رابطه ی دایمی در بین تماشاگران و بازیگرو... (2)تئاتر سنّتی آمیزه ای از عادات، آداب، آواز، کلام و گفتار است و همواره از سوی عامه مردم، خواست فزاینده ای برای این گونه نمایش وجود داشته است. تئاتر سنّتی در بیان عواطف و هیجان های اکثر مردم ، در رساندن پیام رفتار نیک به عموم، به حدّ وسایل ارتباط جمعی می رسد.(3)بخش عمده ای از مجالس‌های شادی‌آور زنانه به موضوع مناسبات خانواده و رابطه زن و شوهر می‌پردازد و در بخشی دیگر ویژگی‌ها و دنیای خاص زنان و مسائل زنانه مدنظر است.

در نمایش خاله ستاره با پیرزن فضول و خبرچینی مواجه می‌شویم که مدام در حال سرک کشیدن به زندگی دیگران است، در این نوع آثار بیشتر سعی می‌شود از جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی و مفاهیم مضحک مرتبط با کاراکتر زن، صرفا برای سرگرمی استفاده شود.

..........................

(1)-( جابر عناصری، درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران،جهاد دانشگاهی،1366ص26).

(2)-( همان منبع ص26)

(3)-(همان ص23).